Kendi sınırları içerisinde imara aykırı veya ruhsatsız yapı tespit etme sorumluluğu belediyelere aittir. Belediye Encümeni kararıyla ilgili yapı hakkında inşaatı durdurma veya yıkım kararı alınması mümkündür. Ancak yıkım kararı geri dönülemez zararlara yol açacağından bahisle aşağıda detaylı izah edileceği üzere kanun koyucu tarafından çeşitli usullere bağlanmıştır.

3194 sayılı İmar Kanununa göre ilgili idarece ruhsat veya eklerine ya da ruhsat alınmadan imara aykırı şekilde yapılan yapıların öncelikle inşaatları mühürlenerek durdurulur. İlgili yer belediyesi veya valilikçe gerekli fenni mesuller yapının olduğu yere gönderilerek yapının imara aykırılık durumu tespit ettirilir. Bu durumu tespit eden tutanağa yapı tatil tutanağı adı verilir. Bu tutanağın memurlarca düzenlenip imzalanmasının akabinde yapıya asılarak ilgili şahsa tebliğ edilmiş sayılması sağlanır.

İmar Kanununa göre Yapı tatil tutanağının (veya yapı tatil zaptının) ilgiliye tebliğ edilmiş sayılmasından itibaren bir ay içerisinde yapı sahibi (veya duruma göre yapıyı yapan kişi) yapıyı ruhsata uygun hale getirmek zorundadır.  Yapıyı ruhsata uygun hale getirerek ilgili belediye veya valiliğe başvuru yapılır. Bunun üzerine idare ilgili memurlar aracılığıyla yapının son durumunu tespit ettirir ve imara uygun olduğuna kanaat getirir ise mühür kaldırılarak inşaat devam edilmesi veya ilgili kişiye ruhsat verilmesi sağlanır.

Eğer ilgili yapı sahibi tarafından bir ay içerisinde yapı ruhsata uygun hale getirilmez ise ruhsat iptal edilir. Bunun üzerine söz konusu yapı belediye encümeni veya il idare kurulu kararıyla yıktırılır. Yıkım masrafları yapı sahibinden tahsil edilir.

Ancak , yerleşik Danıştay içtihatlarından ve yasal mevzuattan bilindiği üzere idarenin yıkım kararı verebilmesi için usulüne uygun yapı tatil zaptı tanzim etmesi gerekmektedir. Yapı tatil zaptında , imara aykırılıkların somut , net ve açık şekilde tespit edilmesi gerektiği aksi takdirde yıkım işleminin iptal edileceği Danıştay tarafından içtihada bağlanmıştır. 

Danıştay 6. Dairesi 2019 / 7114 E. , 2020 / 7678 K. Sayılı içtihadında ;

''Bu düzenlemelere göre, ruhsatsız ya da ruhsat ve eklerine aykırı yapı hakkında kanunda öngörülen yaptırımların uygulanabilmesi, ihtilaf konusu imalatın ilgili fen elemanları tarafından açık ve tereddüte yer bırakmayacak şekilde saptanarak usule uygun şekilde düzenlenecek bir tutanağa bağlanması ile mümkündür. Söz konusu tutanakta yer alması gereken hususların ise yine yasa hükmünde belirtildiği görülmektedir. Buna göre; yapının denetimini yapan ilgili idare elemanlarının yapıyla ilgili saptamaları ve imzalarının bulunduğu tutanağın düzenlendiği sırada yapı sahibinin de hazır bulunması halinde imzalatılması, yapı sahibi bulunamamış ise bu hususa da tutanakta yer verilmesi, tutanağın yapı yerine asılması, yapının mühürlenerek inşaatın derhal durdurulduğunun belirtilmesi gerekmektedir. Ayrıca yasa hükmünde yapı yerine asılan yapının durdurulduğuna dair tutanağın bir örneğinin muhtara bırakılması gerektiği de belirtilmiştir.

Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, 05.05.2005, E:2004/2530, K:2005/1121 sayılı kararı ; 

Danıştay kararlarından tespit edilen yağı tatil tutanağında aranan hususlar  ; 

şeklinde şartlar sayılabilir. Yapı tatil tutanağında bu hususların eksik olması ilgili tutanağı ve dolayısıyla yıkım işlemini hukuka aykırı hale getirecektir. 

Nitekim Danıştay 14. Dairesinin 20.03.2018 tarih ve E:2015/272, K:2018/1688 sayılı kararından yapı tatil tutanağının idari davaya konu olabilecek kesin ve icrai bir işlem olduğu kabul edilmiştir. Bu sebeple yıkım kararı ile birlikte yapı tatil tutanağına dava açılabileceği gibi tek başına yapı tatil tutanağına karşı da dava açılabilmektedir.

Yukarıda belirtilen Danıştay kararı da dikkate alındığında yıkım kararı kesin ve icrai bir idari işlem olduğundan dolayı dava açmadan önce idareye yasal başvuru yapma zorunluluğu yoktur. İlgililer , yapı tatil zaptının iptali için zaptın yapıya asılmasından itibaren , yıkım kararının iptali için ise kararın tebliğinden itibaren altmış gün içerisinde idari yargıya başvurarak iptal davası açabilirler.

Yıkım kararı veya yapı tatil tutanağının iptali davalarında görevli ve yetkili mahkeme ilgili yapının bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesidir. Ancak o ilde İdare Mahkemesi yoksa ilin bağlı bulunduğu İdare Mahkemesinde de dava açılabilir.

Yürütmenin durdurulması; idari işlemin uygulanmasını ve tüm hukuki sonuçlarını , idari yargıda açılan iptal davasının sonuna kadar durduran  tedbir mahiyetinde bir ara karardır. Yürütmenin durdurulması kararı iptal davası ile birlikte talep edilir. 

İdari Yargılama Usulü Kanununun 27. Maddesinden bilindiği üzere idari işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idari işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda yürütmenin durdurulması kararı verilmektedir.

Yıkım kararının veya yapı tatil tutanağının iptali davalarında mutlaka Yürütmenin Durdurulması talep edilmelidir. Yürütmenin durdurulması talep edilmez veya mahkeme ilgili talebi reddeder ise işlemi tesis eden idare uygulamayı sağlayıp yıkım gerçekleştirebilir. Ancak yıkım işlemi geri dönülemez ve ağır kayıplara yol açabilecek bir işlem olduğundan dolayı uygulamada yıkım kararının iptali için açılan davalarda genellikle Yürütmenin Durdurulması kararı verildiğini görmekteyiz. Zira yıkım işlemi uygulanmakla etkisi tükenecek bir işlemdir. Dolayısıyla idarenin savunması alınmadan dahi Yürütmenin Durdurulması kararı verilebilmektedir.

Öncelikle idari yargıda açılan her iptal davasında olduğu gibi yıkım kararı aleyhine açılan iptal davalarında da ilgili idari işlemin yetki , sebep , maksat , konu ve şekil unsurlarına aykırı olup olmadığının tespiti sağlanacaktır. 

Yargılama sürecinde , ilgili idari işlemde baştan bir usule aykırılık yok ise genellikle dosya bilirkişiye tevdi edilmektedir. İlgili bilirkişi ise yapı hakkında ölçümlerde bulunup idarenin fenni memurlarınca yapılan ölçümler ile kıyaslanmaktadır. Ancak belirtmek gerekir ki her dava kendi özelinde değişkenlik gösterebilir.

Yıkım kararının hukuka aykırı olduğundan bahisle iptal kararı verilmesi halinde ilgili idari işlem iptal edilir. Ancak bu karar dava konusu yapının ruhsatlı bir yapı haline geldiği anlamına gelmemektedir. İdari yargı yerleri idari işlem ve eylem niteliğinde karar veremezler. Dolayısıyla iptal kararı bir yapı ruhsatı gibi değerlendirilmemelidir. İptal kararı alan yapı sahibi yine ilgili idareye başvurarak ruhsat talebinde bulunmalıdır.

İmara aykırı yapılar  ve bu yapıdaki ruhsata aykırılıklar yapı tatil tutanağı ile tespit edilmek zorundadır. Yukarıda anlatılan şartları haiz olmayan yapı tatil tutanakları dayanak alınarak yıkım kararı verilemez. Aksi halde mahkemece , yıkım kararı iptal edilir.

 2. Yıkıma Gelineceği Tebliğ Edilmiş Olsa Da Yıkım Kararı Durdurulabilir Mi?

Evet , durdurulabilir. Şayet ilgili karar ile ilgili daha önceden dava açılmamış ise idare mahkemesine yürütmenin durdurulması talepli olarak başvurulur ve talep yönünde karar verilirse yıkım durdurulmuş olur.

İmar barışına başvurmuş ve yapı kayıt belgesi veya ruhsat almış yerler hakkında , (planda sosyal alana (park , bahçe vs.) ait yerler ve 3. Kişilere ait yerler hariç olmak üzere) yapı kayıt belgesi iptal edilmedikçe yıkım kararı verilmesi hukuka aykırıdır. Verilecek olursa iptal davası açılarak ilgili karar iptal edilebilir.

Yıkım kararının iptali davalarında görevli ve yetkili mahkeme ilgili yapının bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesidir. Ancak o ilde İdare Mahkemesi yoksa ilin bağlı bulunduğu İdare Mahkemesinde de dava açılabilir.

Yapı Tatil Tutanağı aleyhine açılacak ise tebliğ (kapıya yapıştırılma) tarihinden itibaren , encümen kararına karşı açılacak ise encümen kararının tebliğinden itibaren 60 gün içerisinde açılmalıdır.

İdari Yargıda davalı taraf işlemi yapan idaredir. Dolayısıyla yıkım kararına karşı yıkım kararını veren kamu kurumuna veya ilgili belediyeye karşı açılmalıdır.

Yap tatil zaptının tebliğinden itibaren bir ay içerisinde yapı sahibine yapıda mevcut ruhsata aykırılıkları gidermesi ve ruhsata uygun getirmesi için süre verilir. Yapı tatil tutanağında bu ihtarın yer alması zorunludur.

Türk Ceza Kanununun 184. Maddesinde yer alan İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu , imara aykırı ve ruhsatsız inşaat faaliyeti yapan kişiler hakkında uygulanabilir. Dolayısıyla ilgili idarece veya 3. Bir şahıs tarafından ihbar olması durumunda imara aykırı yapı yapan kişi hakkında ceza soruşturması başlatılabilmesi mümkündür.

İlgili yapı sahibinin ruhsata aykırılığı verilen bir aylık süre içerisinde gidermesi veya başkaca şekilde ruhsat alarak yapıyı imara uygun hale getirmesi durumunda ruhsata aykırılık tapu kaydından silinir. Ancak bunun için yapı sahibinin belediyeden veya valilikten ilgili kaydın silinmesini talep etmesi gerekir.

Hayır , dava açmak tek başına ilgili idari işlemin yürütmesini durdurmaz. Ancak davacı Yürütmenin Durdurulmasını talep eder ve mahkemece talep yerine getirilir ise ilgili yıkım kararı durdurulmuş olur.